Ακριβώς δώδεκα μήνες πριν, σε ένα άρθρο με τίτλο: 2011: Αισιοδοξία ή Απαισιοδοξία, έγραψα τα εξής: «Η πρώτη επίδραση της κρίσης ήταν ένα σοκ, όχι μόνο για τους αστούς αλλά και για τους εργαζομένους. Υπήρξε μια τάση οι εργαζόμενοι να προσπαθήσουν να κρατηθούν με κάθε τρόπο στη δουλειάς τους αποδεχόμενοι μεγάλες περικοπές στους μισθούς τους, κάτι που ήταν φυσιολογικό, ιδιαίτερα από τη στιγμή που οι ηγέτες των συνδικάτων και των κομμάτων τους δεν προσέφεραν καμία εναλλακτική λύση. Αλλά αυτή διάθεση θα μετατραπεί γρήγορα σε ένα γενικό αίσθημα θυμού και πικρίας, η οποία αργά η γρήγορα θα επιδράσει πάνω στις μαζικές οργανώσεις των εργαζομένων»
Η πρόβλεψη αυτή έγινε πραγματικότητα πιο σύντομα από ότι περίμενα. Ο κόσμος αλλάζει με πρωτοφανή ταχύτητα μπροστά στα μάτια μας. Τους τελευταίους 12 μήνες τα γεγονότα ξεδιπλώθηκαν με φοβερή ταχύτητα.
Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι πριν από ένα χρόνο ο Μουμπάρακ και ο Καντάφι είχαν σταθερά στα χέρια τους την εξουσία. Ότι ο Μπερλουσκόνι, ο Παπανδρέου και ο Θαπατέρο ήταν ακόμα επικεφαλής των χωρών τους. Κανένας δεν είχε ακούσει για τους «Αγανακτισμένους» ή το κίνημα «καταλάβετε τη Γουώλ Στρητ». Κανένας δεν μιλούσε για την επικείμενη κατάρρευση του ευρώ.
Πώς έχουν αλλάξει τα πράγματα! Καθώς ανατέλλει το νέο έτος, η άρχουσα τάξη κατακλύζεται από ένα αίσθημα απαισιοδοξίας και πανικού. Όλες οι προσπάθειες να αναστηθεί η παγκόσμια οικονομία έχουν αποτύχει. Η ένεση τρις δολαρίων στις τράπεζες έχει χρησιμεύσει μόνο στη δημιουργία μιας μαύρης τρύπας στην καρδιά του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, μιας μαύρης τρύπας στα δημόσια οικονομικά της Ευρώπης και των ΗΠΑ.
Καμία διέξοδος
Οι καπιταλιστές δεν μπορούν να δουν καμία διέξοδο από την παρούσα κρίση. Η μόνη πολιτική τους είναι περικοπές, και πάλι περικοπές, επιδιώκοντας να κατεδαφίσουν όλες τις κατακτήσεις των εργαζομένων των προηγούμενων 50 ετών. Εάν πετύχουν, η κοινωνία θα σπρωχτεί πίσω στις συνθήκες ζωής των εργαζομένων την εποχή του Μαρξ-τις συνθήκες ζωής των Κινέζων εργατών σήμερα.
Μια τέτοια πολιτική δε θα δώσει διέξοδο στην κρίση αλλά, αντίθετα, θα την οξύνει και θα την κάνει βαθύτερη. Με την περικοπή μισθών και συντάξεων, θα μειώσουν περεταίρω τη ζήτηση και θα επιδεινώσουν έτσι την κρίση υπερπαραγωγής.
Με ένα συγχυσμένο τρόπο, αυτό γίνεται κατανοητό από τους οπαδούς του Κέυνς που υποστηρίζουν μέτρα για την επανεκκίνηση της οικονομίας μέσω της τόνωσης της ζήτησης. Το ίδιο τραγούδι τραγουδιέται από τους ρεφορμιστές όλων των αποχρώσεων, από τους σοσιαλδημοκράτες, τους πρώην-σταλινικούς που έχουν εγκαταλείψει κάθε πρόσχημα αφοσίωσης στο σκοπό του κομμουνισμού και επιδιώκουν λύσεις μέσα στα πλαίσια του καπιταλισμού. Αυτοί οι άνθρωποι δεν θέλουν τον καπιταλισμό όπως είναι σήμερα. Θέλουν να τον αντικαταστήσουν, όχι με το σοσιαλισμό (πλέον δεν αναφέρουν καν αυτή τη λέξη) αλλά με ένα διαφορετικό καπιταλισμό, ένα ευγενέστερο, πιο ανθρωπιστικό καπιταλισμό, ένα καπιταλισμό «με ανθρώπινο πρόσωπο». Αυτό είναι που αποκαλούν «ρεαλιστική πολιτική». Μοιάζει με μια απελπισμένη προσπάθεια να τετραγωνιστεί ο κύκλος, ή να διδαχθεί μια ανθρωποφάγος τίγρη να τρώει σαλάτα.
Θεωρούν ότι το μόνο ζήτημα είναι να αυξήσουν τη ζήτηση. Αλλά πώς είναι δυνατόν να τονωθεί η ζήτηση; Ίσως με τη μείωση των επιτοκίων; Αλλά τα επιτόκια είναι ήδη κοντά στο μηδέν. Ή με την αύξηση των κρατικών δαπανών; Αλλά το βασικό πρόβλημα που απασχολεί την Ευρώπη και τις ΗΠΑ είναι ακριβώς πώς θα αποβληθεί το τεράστιο βουνό του δημόσιου χρέους που άφησε η τραπεζική κρίση του 2008. Πώς μπορούν κυβερνήσεις στα όρια της χρεοκοπίας να αυξήσουν τις κρατικές δαπάνες; Παρ’ όλες τις προσπάθειές τους, οι αλχημιστές δεν πέτυχαν ποτέ το μετασχηματισμό των βασικών μετάλλων σε χρυσό. Και οι αρχαίοι συνήθιζαν να λένε, «ex nihilo, nihil fit» -τίποτα δεν έρχεται από το τίποτα.
Η μόνη δυνατή λύση σε αυτό το αίνιγμα είναι αυτό που αποκαλούν «ποσοτική χαλάρωση», δηλαδή ότι το κράτος πρέπει να τυπώσει πολύ χρήμα για να ξεπληρώσει μέρος του δημόσιου χρέους. Αυτό είναι ένα απελπισμένο μέτρο που θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε μια έκρηξη του πληθωρισμού και σε μια νέα και ακόμα βαθύτερη κατάρρευση αργά η γρήγορα. Απέναντι στα βουντού των Κεϋνσιανών, τα μαγικά των αλχημιστών φαίνονται εξαιρετικά λογικά.
Η εικόνα δεν θα μπορούσε να είναι πιο καταστροφική. Στις 31 Δεκεμβρίου οι Financial Times, το πιο σοβαρό όργανο της βρετανικής αστικής τάξης, δημοσίευσε το κύριο άρθρο με τον ενθαρρυντικό τίτλο: «Βρίσκοντας τους λόγους να είναι κανείς εύθυμος» – ποιος θέλει να είναι μίζερος παραμονή πρωτοχρονιάς; Αυτό που έχει σημασία να προσέξει κανείς είναι ότι οι λόγοι για να είναι κανείς εύθυμος πρέπει να αναζητηθούν. Εν πάση περιπτώσει, οι αναγνώστες του FT θα βρουν πολύ λίγη ευθυμία σε ένα άρθρο που αρχίζει με αυτές τις λέξεις:
«Θα στεναχωρηθεί κανείς για το πέρας του 2011; Αυτό υπήρξε ένα έτος ασταμάτητης οικονομικής κρίσης. Από το τσουνάμι που προκάλεσε την πυρηνική καταστροφή στη Φουκουσίμα, στην παράλυση των ευρωπαϊκών ηγετών όπως και των επενδυτών, η σταθερότητα του ευρώ άρχισε να κλονίζεται, δεν υπάρχουν πολλοί λόγοι να αφήσουμε αυτό το έτος πίσω μας με θλίψη.
«Το επόμενο έτος δεν φαίνεται καλύτερο με την προοπτική της ύφεσης να απλώνεται πάνω από την Ευρώπη. Πολλοί από μας θα υποδεχτούμε το νέο έτος χωρίς εορτασμούς καθώς αυτό υπόσχεται ακόμα περισσότερη λιτότητα και ανασφάλεια»
Οτιδήποτε εύθυμο και αν κατάφερε να σκεφτεί η συντακτική ομάδα της FT στο κύριο της άρθρο ήρθε αμέσως σε αντίθεση με τις επικεφαλίδες στο πρωτοσέλιδο που μας πληροφορούν ότι 6,3 $ δις εξαφανίστηκαν από τις αγορές το 2011. Μια απότομη πτώση στα χρηματιστήρια έδειξε ότι οι καπιταλιστές δε είχαν κανένα λόγο να γιορτάσουν το 2011. Θα έχουν ακόμη λιγότερα για να γιορτάσουν το 2012.
Τα αφεντικά στενάζουν για τα μειωμένα κέρδη και τις μετοχές που καταρρέουν. Αλλά εν μέσω κρίσης, οι πάμπλουτοι παραμένουν πάμπλουτοι. Οι ίδιοι τραπεζίτες που πρωτοστάτησαν στην καταστροφή του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος ανταμείβονται από τις κυβερνήσεις με εκατοντάδες εκατομμυρίων. Κανένας δεν καλείται να απολογηθεί. Το χρήμα συνεχίζει να κινείται. Η σαμπάνια ρέει ακόμα.
Για το φτωχό και τον άνεργο, η κρίση του καπιταλισμού σηματοδοτεί τον εφιάλτη της ένδειας και της ταπείνωσης, της έλλειψης στέγης και την απελπισία. Για τα εκατομμύρια των οικογενειών στις ΗΠΑ δεν υπάρχει καμία αιτία για τον εορτασμό του νέου έτους.
Οι μάζες αναλαμβάνουν δράση
Αλλά για κάθε δράση υπάρχει μια ίση και αντίθετη αντίδραση. Παντού οι μάζες κινητοποιούνται. Η πιο εντυπωσιακή εκδήλωση της αλλαγής της κατάστασης είναι η εμφάνιση ενός παγκόσμιου κινήματος διαμαρτυρίας που εναντιώνεται στον καπιταλισμό. Ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός ατόμων αντιδρούν ενάντια στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων: την ανεργία που καταδικάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε αναγκαστική αδράνεια, τους ατέλειωτους πολέμους, το ρατσισμό και την αδικία και πάνω απ 'όλα, την ανισότητα, η οποία συγκεντρώνει όλο τον πλούτο στα χέρια του 1% που κυβερνά την κοινωνία, ενώ καταδικάζει τη μεγάλη πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού σε μια ζωή αυξανόμενης φτώχειας, μιζέριας και εξαθλίωσης.
Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό αυτού του παγκόσμιου κινήματος είναι οι ομοιότητες τόσο στις αιτίες όσο και στους στόχους. Αυτό έχει γίνει αντιληπτό από τους πιο διορατικούς εκπροσώπους της αστικής τάξης. Έτσι, ο Γκιντεόν Ράχμαν γράφει:
«Παρά όλες τις διαφορές στα επίπεδα του πλούτου και της ελευθερίας μεταξύ της Ευρώπης και του αραβικού κόσμου, ήταν δύσκολο να μην δούμε κάποιον παραλληλισμό μεταξύ της Ευρώπης και του αραβικού κόσμου, ήταν δύσκολο να μην δούμε κάποιον παραλληλισμό μεταξύ των εξαγριωμένων πληθών, των νέων ανέργων ανθρώπων στη Βόρεια Αφρική και τη νότια Ευρώπη. Οι «Αγανακτισμένοι»- οι οποίοι κατέλαβαν το κέντρο της Μαδρίτης τον Μάιο για να διαμαρτυρηθούν εναντίον ενός επιπέδου ανεργίας των νέων που βρίσκεται στο 40 % στην Ισπανία - έκανε την σύνδεση πλήρη και σαφή και ακολούθησε μια πορεία, αντίστοιχη με εκείνη της πλατείας Ταχρίρ.
«Μετά από τις ταραχές στο Λονδίνο και τις λαϊκές διαμαρτυρίες κατά της ανισότητας και της διαφθοράς σε χώρες τόσο διαφορετικές όπως η Χιλή, η Κίνα, το Ισραήλ και η Ινδία, έγραψα μια στήλη στο τέλη του Αυγούστου, με επικεφαλίδα – «2011, Το έτος της παγκόσμιας αγανάκτησης. Εκείνη την εποχή, θεωρούσα ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αποδειχθούν ότι έχουν ανοσία στο κύμα κοινωνικής διαμαρτυρίας που εξαπλωνόταν σε όλο τον κόσμο. Αλλά αυτή η ιδέα γρήγορα αποδείχθηκε λανθασμένη. Μέχρι το Σεπτέμβριο, το κίνημα «Καταλάβετε τη Γουόλ Στρητ» είχε ξεκινήσει.» (FT, 30/12/11).
Τα κινήματα που εκτυλίσσονται έχουν πολλά στοιχεία μιας επαναστατικής ή προεπαναστατικής κατάστασης. Αυτό ισχύει όχι μόνο για την Αίγυπτο και την Ελλάδα, αλλά ακόμα και για τις ΗΠΑ. «Αντιμέτωποι με την κοινωνική οργή και τις διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις, οι πλούσιοι αντεπιτίθενται στο νέο κύμα ταξικής πάλης στις ΗΠΑ», μας ενημερώνουν οι Financial Times της 22-12-2011.
Φυσικά, μιλάμε εδώ μόνο για τα πολύ αρχικά στάδια της επανάστασης - αυτό το στάδιο, όπου οι μάζες που για οποιοδήποτε λόγο, είχαν λίγο ή καθόλου ενδιαφέρον για την πολιτική, τώρα βρίσκονται στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι και διαδηλώνουν κατά της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης που έχει γίνει ανυπόφορη.
Είναι εύκολο να επισημάνει κανείς τις ελλείψεις του κινήματος: ο ανοργάνωτος, αυθόρμητος και χαοτικός χαρακτήρας του, η έλλειψη σαφών στόχων και προγραμμάτων. Αλλά οι ελλείψεις αυτές είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα των πρώτων σταδίων κάθε επανάστασης στην ιστορία.
Το σχολείο της επανάστασης
Οι μάζες παντού και σε κάθε περίοδο δεν μαθαίνουν από τα βιβλία, αλλά μόνο από την άμεση εμπειρία τους. Τα μεγάλα γεγονότα ταρακουνούν τις μάζες και τις βγάζουν από την προηγούμενη απάθεια και πολιτική αδιαφορία τους. Η επανάσταση είναι το σχολείο τους, όπου μπορούν να μάθουν μερικά πολύ επώδυνα μαθήματα. Αλλά σε μια επαναστατική κατάσταση, μπορούν να μάθουν περισσότερα μέσα σε μια μέρα δράσης από ότι σε είκοσι χρόνια «κανονικής» ζωής. Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει ότι οι εργαζόμενοι και η νεολαία της Αιγύπτου έχουν μάθει περισσότερα σε λίγες εβδομάδες αγώνα από ό, τι σε όλες τις προηγούμενες δεκαετίες της ζωής τους;
Κάποιος μπορεί, βεβαίως, να αντιτείνει ότι κανένας από τους βασικούς στόχους της Αιγυπτιακής Επανάστασης δεν έχει ακόμα επιτευχθεί. Οι κυνικοί θα πουν: «Δείτε! Η παλαιά τάξη πραγμάτων έχει αλλάξει απλώς τη μορφή του κράτους, ενώ όλα τα παλαιά διεφθαρμένα στοιχεία παραμένουν στην εξουσία. Ο στρατός κατέχει την εξουσία και θα συνθλίψει την επανάσταση κάτω από τη μπότα του.» Αυτή είναι η «σοφία» των Φαρισαίων, οι οποίοι δεν μπορούν να δουν μακρύτερα από το τέλος της μύτης τους και των σκεπτικιστών που βλέπουν μόνο την πλάτη της ιστορίας, ποτέ το πρόσωπό της.
Όλες οι επαναστάσεις περνούν μέσα από συγκεκριμένες φάσεις, ακολουθώντας ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται ακόμα και στις πιο διαφοροποιημένες συνθήκες, με μια εκπληκτική κανονικότητα. Πάνω και πέρα από τα ξεχωριστά γεγονότα, ο μαρξισμός μάς επιτρέπει να δούμε τη διαδικασία στο σύνολό της-με όλες τις αναπόφευκτες αντιφάσεις, παλινδρομήσεις και κινήσεις προς κάθε κατεύθυνση.
Το πρώτο στάδιο είναι πάντα το ίδιο: μια φάση ευφορίας στην οποία το μαζικό κίνημα φαίνεται να σαρώνει την πρότερη κατάσταση. Για εκείνους που το ζουν, αυτό είναι μια μεθυστική εμπειρία. Είναι σαν ξαφνικά τα πάντα να είναι δυνατά. Η νίκη φαίνεται αναπόφευκτη, η ήττα αδιανόητη. Είναι το στάδιο των δημοκρατικών αυταπατών.
Το 1917 στη Ρωσία η επανάσταση πέρασε αυτή τη φάση το Φεβρουάριο, όταν οι εργάτες και οι στρατιώτες ανέτρεψαν τον Τσάρο και δημιούργησαν τα Σοβιέτ. Όμως, παρά την ευφορία των μαζών, η επανάσταση του Φλεβάρη δεν έλυσε τίποτα θεμελιώδες. Μετά την πτώση των Ρομανόφ, οι τσιφλικάδες και οι καπιταλιστές, οι τραπεζίτες και οι στρατηγοί, ανασυγκροτήθηκαν πίσω από την προστασία της Προσωρινής Κυβέρνησης. Κυβερνούσαν με «δημοκρατικό» τρόπο, ενώ ταυτόχρονα προετοίμαζαν την αντεπανάσταση.
Το Μπολσεβίκικο Κόμμα υπό τον Λένιν και τον Τρότσκι παρέμεινε μια μειοψηφία στα Σοβιέτ, όπου κυριαρχούσαν οι ρεφορμιστές ηγέτες των σοσιαλεπαναστατών και των μενσεβίκων, που υποστήριζαν την προσωρινή κυβέρνηση. Οι Μπολσεβίκοι απαίτησαν τη μεταβίβαση της εξουσίας στα σοβιέτ, αλλά οι ρεφορμιστές επέμεναν να στηρίζουν την αστική τάξη.
Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν το κοινωνικό εκκρεμές να ταλαντευθεί απότομα προς τα δεξιά. Ο Λένιν αναγκάστηκε να διαφύγει στη Φινλανδία. Τα πιεστήρια της Pravda καταστράφηκαν από συμμορίες αντιδραστικών. Ο Τρότσκι και άλλοι Μπολσεβίκοι ηγέτες φυλακίστηκαν. Η αντεπανάσταση κλιμακώθηκε με την απόπειρα πραξικοπήματος του στρατηγού Κορνίλοφ, η οποία ηττήθηκε από τη δράση των μαζών.
Αυτό προετοίμασε μια νέα στροφή προς τα αριστερά, με την οποία οι μπολσεβίκοι κέρδισαν την αποφασιστική πλειοψηφία στα Σοβιέτ, προετοιμάζοντας το δρόμο για την μεταβίβαση της εξουσίας στα σοβιέτ, τον Οκτώβριο (7 Νοεμβρίου στο σύγχρονο ημερολόγιο). Βλέπουμε ένα παρόμοιο μοτίβο στην Ισπανική Επανάσταση του 1931-1937, αλλά και στη Γαλλική Επανάσταση του 1789-1793.
Η ανατροπή του Μουμπάρακ ήταν ένα τεράστιο βήμα προς τα εμπρός. Έδειξε την τεράστια δύναμη των μαζών. Αλλά, όπως και στην επανάσταση του Φλεβάρη στη Ρωσία, δεν επέλυσε κανένα από τα θεμελιώδη προβλήματα των μαζών. Και δεν είναι δυνατό να επιλυθούν προβλήματα όπως η ανεργία, η έλλειψη στέγης και η φτώχεια όσο η γη, οι τράπεζες και οι μεγάλες βιομηχανίες να παραμείνουν στα χέρια μιας προνομιούχας μειοψηφίας.
Κάτω από τον καπιταλισμό ακόμα και η υπόσχεση της δημοκρατίας θα παραμείνει κενή φράση. Οι πλούσιες τάξεις ανασυντάσσονται πίσω από τους αξιωματικούς του στρατού, οι οποίοι κατέχουν ένα μεγάλο μέρος της αιγυπτιακής οικονομίας και έχουν συμφέρον να εμποδίσουν την αλλαγή. Οι μάζες το έχουν αντιληφθεί αυτό και αντιδρούν αναλόγως. Η νεολαία είναι φυσικά στην πρώτη γραμμή των επαναστατικών αγώνων. Ο Borzou Daraghi γράφει:
«Ερωτήθηκαν ξανά και ξανά τι θα έκαναν αν κάποιος προσπαθούσε να καπηλευτεί την επανάστασή τους, νέοι Αιγύπτιοι, Τυνήσιοι και Λίβυοι έδωσαν την ίδια απάντηση: θα ξεκινούσαν μια νέα επανάσταση. Λίγοι έχουν προτείνει τη δημιουργία ή τη συμμετοχή σε ένα πολιτικό κόμμα για να εκπροσωπήσουν τα συμφέροντά τους. »
«Εμείς είμαστε αυτοί που ξεκίνησαν την επανάσταση», είπε ο Siraj Moasser, ένας εικοσιεξάχρονος Λίβυος Αν η επανάσταση στρεβλωθεί, θα διεξάγουμε άλλη. Δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε’.»
Και ξανά:
«Ελπίζουμε στην ελευθερία και την δικαιοσύνη, και για την Shanab (την εργαζόμενη νεολαία) για να βρουν επιτέλους δουλειά, είπε ο Mohammad Medhad, ένας εικοσιενάχρονος άνεργος νέος από το Κάιρο, ο οποίος ήταν ανάμεσα στους διαδηλωτές της πλατείας Ταχρίρ τον Ιανουάριο και ξανά τον προηγούμενο μήνα.» «Η νεολαία είναι αυτή που θα πρέπει να είναι υπεύθυνη, επειδή αυτή έκανε την επανάσταση.» (Financial Times)
Αυτή είναι η γνήσια φωνή των επαναστατημένων μαζών και της νεολαίας.
Ο πιο αδύναμος κρίκος
Τον προηγούμενο Γενάρη έγραφα:
«Αυτοί οι σκεπτικιστές, οι οποίοι παραπονιούνται για το υποτιθέμενο «χαμηλό επίπεδο συνείδησης» των μαζών απλώς δείχνουν ότι η γνώση τους πάνω στο Μαρξισμό αποτελείται μόνο από αχώνευτα απορρίμματα. Η σχολαστική τους προσέγγιση στην ταξική πάλη είναι ένα τοξικό μίγμα άγνοιας και διανοουμενίστικης ακαταδεξίας. Όλος αυτός ο αδύναμος θρήνος των σκεπτικιστών, θα σαρωθεί από τα τεράστια γεγονότα που έρχονται. Σε αντίθεση με αυτούς τους διανοούμενους ευνούχους, οι μάζες μπορούν να διδαχτούν μόνο μέσα από την εμπειρία του αγώνα. Θα υπάρξουν, βέβαια, πολλές ήττες, πολλά λάθη και πισωγυρίσματα, αλλά μέσα από όλη αυτή την εμπειρία, το κίνημα θα διδαχτεί και θα δυναμώσει. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος.
«Βήμα προς βήμα ,η αποσύνθεση του καπιταλισμού προετοιμάζει το δρόμο για επαναστατικές εξελίξεις. Ο δρόμος για μεγάλους κοινωνικούς μετασχηματισμούς προετοιμάζεται από μια ολόκληρη σειρά από επιμέρους αγώνες. Αυτό είναι το απαραίτητο προπαρασκευαστικό στάδιο στο οποίο βρισκόμαστε.»
Δώδεκα μήνες αργότερα δεν νιώθω την ανάγκη να αλλάξω ούτε ένα κόμμα από αυτά που έγραψα τότε. Η προπαρασκευαστική φάση της παγκόσμιας επαναστατικής πάλης για το σοσιαλισμό θα είναι αναπόφευκτα χρονοβόρα εξαιτίας της απουσίας του υποκειμενικού παράγοντα: του επαναστατικού κόμματος και της ηγεσίας. Αυτό θα χτιστεί στην φωτιά των μεγάλων γεγονότων.
Η πραγματική σημασία της αραβικής επανάστασης είναι η εξής: ότι ο καπιταλισμός έχει αρχίσει να σπάει στον πιο αδύναμο κρίκο του. Η κρίση στον αραβικό κόσμο είναι βαθύτερη και πιο εκρηκτική σε σχέση με την κρίση στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά στην ουσία είναι η ίδια κρίση. Αυτό αναγνωρίζεται από μερικούς στρατηγούς του κεφαλαίου, όπως ο Andreas Whittam Smith, οικονομικός δημοσιογράφος και ιδρυτής της Independent.
Στις 20 Οκτώβρη ο Whittam Smith έγραψε ένα κείμενο με τον τίτλο «Τα έθνη της Δύσης είναι τώρα ώριμα για την επανάσταση.» Σε αυτό το άρθρο τονίζει ότι στην αρχή του 1848 κανείς δεν πίστευε ότι επανάσταση είναι επικείμενη. Φυσικά! Υπνωτισμένοι από τα επιφανειακά φαινόμενα, οι λεγόμενοι εμπειρογνώμονες της αστικής τάξης, είναι τυφλοί μπροστά στις βαθύτερες διεργασίες στη συνείδηση της κοινωνίας. Πάνω απ’ όλα, είναι οργανικά ανίκανοι να καταλάβουν τις αληθινές διαθέσεις οργής και αγώνα που αναπτύσσονται στις μάζες. Ως εκ τούτου, πάντα αιφνιδιάζονται από τις επαναστάσεις.
Η ανικανότητα της αστικής τάξης να καταλάβει την επανάσταση, φάνηκε καθαρά από την αραβική επανάσταση. Καθυστερημένα στις 6 Ιανουαρίου του 2011 ο Economist έγραφε: «Οι διαδηλώσεις στην Τυνησία είναι απίθανο να εκτοπίσουν από το αξίωμά του τον εβδομηντατετράχρονο πρόεδρο ή ακόμα και να ταράξουν το αυταρχικό του προφίλ.» Λίγες βδομάδες αργότερα ο Μπεν Αλί είχε ανατραπεί και το καθεστώς του μετατράπηκε σε ερείπια.
Στις 25 Ιανουαρίου η Χίλαρι Κλίντον ισχυρίστηκε: «Η εκτίμηση μας είναι ότι η αιγυπτιακή κυβέρνηση είναι σταθερή και ψάχνει τρόπους να ανταποκριθεί στις νόμιμες ανάγκες και τα συμφέροντα του αιγυπτιακού λαού.» Η δήλωση αυτή επαναλήφθηκε αφού οι μάζες είχαν ήδη βγει στους δρόμους του Καΐρου.
Η ίδια η έλλειψη προνοητικότητας φάνηκε και από άλλους αστούς σχολιαστές, όπως ο ανταποκριτής του BBC στο Κάιρο, ο οποίος έγραψε στις 17 Ιανουαρίου ότι καμία επανάσταση δε θα συμβεί στην Αίγυπτο, καθώς ο λαός εκεί είναι απαθής. «Σε αντίθεση με την Τυνησία, ο πληθυσμός έχει πολύ χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Ο αναλφαβητισμός είναι υψηλός, η πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι χαμηλή.»
Το άρθρο, υπογεγραμμένο από τον Τζον Λέιν στο Κάιρο είχε τίτλο: «Κανένα σημάδι ότι η Αίγυπτος θα πάρει το δρόμο της Τυνησίας». Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα αυτές οι γραμμές συμπεριλαμβάνονταν επίσης στην αναφορά του για τα γεγονότα της 25ης Ιανουαρίου, την μαζική διαδήλωση που σηματοδότησε την αρχή της επανάστασης. Αυτή είναι η πλήρης έκταση της αντίληψης των αστών ειδικών που λιγότερο από δώδεκα μήνες πριν αρνήθηκαν την παραμικρή πιθανότητα της αραβικής επανάστασης.
Φυσικά είναι ξεκάθαρο ότι η επανάσταση δεν έχει τελειώσει και πρέπει ακόμα να περάσει μέσα από μια σειρά από στάδια, η ακριβής διάρκεια της οποίας είναι αδύνατον να προβλεφθεί. Υπάρχουν τόσο πολλές μεταβλητές τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο που θα καθορίσουν το ξεδίπλωμα της επανάστασης. Το μόνο που είναι εφικτό είναι να προβλεφθούν οι γενικές τάσεις και να υποδειχτούν οι διάφορες δυνατότητες που είναι συνυφασμένες με την κατάσταση. Ωστόσο το κύριο ζήτημα είναι να δούμε ότι η επανάσταση έχει ξεκινήσει και θα συνεχίσει να ξεδιπλώνεται μέσα από διαφορετικά στάδια πριν φθάσει στην τελική της λύση.
Ο αγώνας για ένα νέο κόσμο
Τα γεγονότα που αναταράζουν τον αραβικό κόσμο ως τα θεμέλιά του είναι απλώς η εκδήλωση της γενικής κρίσης του παγκόσμιου καπιταλισμού. Ούτε ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι λαοί δεν μπορεί να επιλυθεί μέσα στα στενά όρια του καπιταλιστικού συστήματος. Αυτή είναι η βασική αιτία των επαναστατικών εκρήξεων στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Αυτός είναι ο λόγος γιατί η Αραβική Επανάσταση δεν μπορεί να σταματήσει, μέχρι να αντιμετωπιστεί το βασικό πρόβλημα που είναι η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και το έθνη-κράτη, τα οποία είναι πολύ μικρά για να χωρέσουν το τεράστιο δυναμικό των παραγωγικών δυνάμεων.
Τα νέα κινήματα είναι έκφραση της βαθιάς κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος. Από την άλλη πλευρά, τα κινήματα τα ίδια δεν έχουν καταλάβει τη σοβαρότητα της κατάστασης. Παρ’ όλη την ενέργεια και τη δύναμή τους, τα κινήματα αυτά έχουν περιορισμούς που θα αποκαλυφθούν σύντομα. Η κατάληψη των πλατειών και των πάρκων, παρόλο που μπορεί να είναι μια ισχυρή εκδήλωση αντίστασης, σε τελική ανάλυση, δεν οδηγεί πουθενά. Απαιτούνται πιο ριζικά μέτρα για να επιτευχθεί η εκ βάθρων μεταμόρφωση της κοινωνίας.
Εάν δεν φτάσει η κίνηση των μαζών σε ένα υψηλότερο επίπεδο, σε κάποιο στάδιο, θα υποχωρήσουν, αφήνοντας το λαό απογοητευμένο και δίχως ηθικό. Διδασκόμενοι από την εμπειρίας τους, ένας όλο και αυξανόμενος αριθμός ακτιβιστών θα οδηγηθεί να δει την ανάγκη για ένα συνεπές επαναστατικό πρόγραμμα. Άποψη του γράφοντος είναι ότι αυτή η διέξοδος μπορεί να δοθεί μόνο από τον μαρξισμό.
Ο δρόμος που έχουμε εισέλθει, δεν θα είναι εύκολος. Θα υπάρχουν πολλά σκαμπανεβάσματα. Θα υπάρχουν τόσο ήττες όσο και νίκες. Αλλά ένα πράγμα είναι σαφές. Το καπιταλιστικό σύστημα έχει εισέλθει σε μια φάση αναπότρεπτης και μη αναστρέψιμης παρακμής. Δεν έχει τίποτε να προσφέρει στην ανθρωπότητα, εκτός από ένα μέλλον με χάος, κρίσεις και πολέμους. Η συνέχισή της κυριαρχίας του απειλεί τα ίδια τα θεμέλια του πολιτισμού και της κουλτούρας του, και σε βάθος χρόνου θέτει ακόμη και σε διακύβευση το ίδιο το μέλλον της ζωής στη γη.
Είναι εύκολο να αποθαρρύνεται κανείς από τη φρίκη που μας περιβάλλει σε όλες τις εκφάνσεις: την πείνα εκατομμυρίων, τη μαζική ανεργία, τους συνεχείς πολέμους και τις αναταραχές, τις αναπόφευκτες ήττες και αποτυχίες. Οι συναισθηματικοί ηθικολόγοι και οι δακρυσμένοι ειρηνιστές μπορούν να κουνούν απελπισμένα το κεφάλι τους σε αυτό το τερατώδες θέαμα. Βλέπουν όμως μόνο τις επιφανειακές εκδηλώσεις και αγνοούν τα βαθύτερα αίτια. Αυτό που χρειάζεται όμως δεν είναι οι θρηνώδεις στεναγμοί για «την απανθρωπιά του ανθρώπου σε βάρος του ανθρώπου», αλλά μια επιστημονική διάγνωση και προτάσεις για θεραπεία.
Η Ιστορία δεν είναι μόνο ένας παράλογος κατάλογος καταστροφών και εγκλημάτων. Η προσεκτική παρατήρηση θα αποκαλύψει συγκεκριμένα μοτίβα που επαναλαμβάνονται συνεχώς. Η περίοδος που ζούμε τώρα, έχει πολλές ομοιότητες με την περίοδο της παρακμής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, η οποία αντανακλά το αδιέξοδο ενός ξεπερασμένου κοινωνικοοικονομικού συστήματος – της δουλείας. Αυτή η φθίνουσα πορεία χρειάστηκε αρκετούς αιώνες για να ολοκληρωθεί. Υπήρχαν περίοδοι φαινομενικής ανάκαμψης, οι οποίες ήταν μόνο το προοίμιο για νέες και ακόμη πιο απότομες πτώσεις.
Η στασιμότητα των παραγωγικών δυνάμεων οδήγησε σε μια γενική κρίση εμπιστοσύνης, αρχής γενομένης από την άρχουσα τάξη την ίδια. Κατά την περίοδο της παρακμής της υπήρχε ένα διάχυτο συναίσθημα απαισιοδοξίας στη ρωμαϊκή κοινωνία, που αντικατοπτριζόταν σε ανορθολογικές τάσεις στη φιλοσοφία και τη θρησκεία. Σχεδόν κανείς δεν πίστευε στους παλιούς Θεούς. Αντ’ αυτού υπήρχε μια επιδημία μυστικιστικών αιρέσεων από την Ανατολή. Η ίδια επίμονη μυρωδιά της αποσύνθεσης - οικονομική, κοινωνική, ηθική και πνευματική – διαχέεται παντού στην καπιταλιστική κοινωνία σήμερα.
Οι αντιδραστικοί κατηγορούν τη νεολαία για έλλειψη πίστης. Αλλά τι υπάρχει για τους νέους ανθρώπους για να πιστέψουν; Υπήρξε μια εποχή όπου τα σοσιαλιστικά και τα κομμουνιστικά κόμματα έδιναν μια προοπτική για θεμελιώδη αλλαγή στην κοινωνία. Είναι μία από τις κεντρικές αντιφάσεις της περιόδου αυτής το γεγονός ότι οι ηγέτες των κομμάτων και των οργανώσεων που έχουν φτιαχτεί από την εργατική τάξη για να αλλάξουν την κοινωνία, έχουν γίνει τερατώδη εμπόδια στο δρόμο προς την αλλαγή.
Παρ 'όλα αυτά, η εργατική τάξη είναι χίλιες φορές πιο ισχυρή από τα πιο ισχυρά γραφειοκρατικά όργανα. Τα γεγονότα των τελευταίων δώδεκα μηνών είναι μια ξεκάθαρη απάντηση σε όλους τους κυνικούς και τους σκεπτικιστές. Παρέχουν μια αδιάψευστη απόδειξη ότι τίποτα δεν μπορεί να καταστρέψει τη θέληση των μαζών για να αλλάξουν την κοινωνία.
Οι ηγέτες της κοινωνίας - όπως η ελίτ της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας - αγωνίζονται να πνίξουν αυτό το νέο κόσμο εν τη γενέσει του. Δεν είναι διατεθειμένοι να εκχωρήσουν την εξουσία τους, ή να παραχωρήσουν μερίδιο του πλούτου και των προνομίων τους. Δεν θα παραιτηθούν δίχως άγρια μάχη. Πρέπει να ανατραπούν από το συνειδητό κίνημα της εργατικής τάξης - τους σύγχρονους σκλάβους, που παράγουν όλο τον πλούτο της κοινωνίας και οι οποίοι από μόνοι τους είναι σε θέση να ανοικοδομήσουν μια νέα κοινωνική τάξη από τα ερείπια του παλιού κόσμου. Αυτό που είναι ξεκάθαρο από τα εμπνευσμένα γεγονότα στην Τυνησία και την Αίγυπτο είναι ότι μόλις οι μάζες κινητοποιούνται για να αλλάξουν την κοινωνία, καμία δύναμη στη γη δεν μπορεί να τις σταματήσει.
Το παγκόσμιο επαναστατικό κίνημα έχει αρχίσει. Θα αντιμετωπίσει πολλές αντιξοότητες, ήττες και αποτυχίες. Όμως, μέσα από όλες αυτές τις εμπειρίες τους οι πρωτοπόροι εργαζόμενοι και η νεολαία θα μάθουν και θα εξάγουν συμπεράσματα. Εμείς οι Μαρξιστές εναποθέτουμε την πλήρη πίστη μας στους εργαζόμενους και τη νεολαία της Αιγύπτου, της Τυνησίας, της Ελλάδας, της Ισπανίας, των Ηνωμένων Πολιτειών...Ο ρόλος μας είναι να μην κηρύττουμε από το περιθώριο, αλλά να συμμετάσχουμε στον αγώνα. Η θέση μας είναι στο πλευρό τους, συμμετέχοντας σε κάθε αγώνα, ενώ παράλληλα εξηγούμε ότι η μόνη πραγματική λύση είναι η ανατροπή του καπιταλισμού και η αντικατάστασή του από μια κοινωνία στην οποία αξίζει να ζουν οι άνθρωποι-στη σοσιαλιστική κοινωνία.
Καταλαβαίνουμε ότι όλα τα δεινά που βλέπουμε γύρω μας είναι οι ωδίνες ενός νέου κόσμου που αγωνίζεται να γεννηθεί. Οι προσωρινές ήττες δεν θα μας αποτρέψουν από την πορεία μας. Η καπιταλιστική κοινωνία είναι σάπια ως το μεδούλι. Είναι άρρωστη μέχρι θανάτου. Δεν μπορεί να σωθεί, και όλες οι προσπάθειες για να παρατείνει την ύπαρξή της απλώς παρατείνουν την αγωνία του θανάτου της, προκαλώντας νέα φρίκη στην ανθρωπότητα: νέες εκρήξεις βίας, πολέμους, τρομοκρατίας και το θάνατο για εκατομμύρια ανθρώπους. Το καπιταλιστικό σύστημα πρέπει να πεθάνει, ώστε η ανθρωπότητα να μπορέσει να ζήσει.
Κάποιος είπε κάποτε στον Durruti - τον θαρραλέο Ισπανό αναρχικό που μέσα από τη δική του εμπειρία, οδηγήθηκε στον μπολσεβικισμό – πως «ακόμα και αν κερδίσετε θα κάθεστε σ 'ένα σωρό από ερείπια». Ο Durruti παρέδωσε μια χαρακτηριστική επαναστατική απάντηση: «Ανέκαθεν ζούσαμε σε τρώγλες και σε τρύπες στον τοίχο, ξέρουμε πώς να τα βγάλουμε πέρα για λίγο. Γιατί, δεν πρέπει να ξεχνάτε, πως επίσης γνωρίζουμε και πώς να οικοδομούμε. Είμαστε εμείς, οι εργάτες, που χτίσαμε τα παλάτια και τις πόλεις, εδώ στην Ισπανία και στην Αμερική, και παντού.
«Εμείς, οι εργαζόμενοι, μπορούμε να χτίσουμε άλλα σπίτια για να αντικαταστήσουμε τα παλιά, και ακόμη καλύτερα! Το λιγότερο που φοβόμαστε είναι τα ερείπια. Εμείς θα κληρονομήσουμε τη γη. Δεν υπάρχει παραμικρή αμφιβολία για αυτό. Η αστική τάξη μπορεί να καταστρέψει τον δικό της κόσμο πριν φύγει από το προσκήνιο της ιστορίας. Φέρνουμε έναν καινούργιο κόσμο, εδώ, στις καρδιές μας. Αυτός ο κόσμος μεγαλώνει κάθε στιγμή ".
Translation: Marxistiki Foni (Greece)